Ngứa mãn tính ở người cao tuổi (Chronic pruritus (CP) in the Elderly)

Ngày đăng: 29/07/2025 bvdalieutrunguong

I. Tổng quan

Ngứa là một triệu chứng tương đối phổ biến mà bất kỳ ai cũng có thể gặp phải ở bất kỳ thời điểm nào trong cuộc đời và phổ biến hơn ở người cao tuổi.

Ngứa mãn tính ở người cao tuổi được định nghĩa là ngứa kéo dài hơn 6 tuần ở những người trên 65 tuổi

Tỷ lệ ngứa mãn tính ở bệnh nhân cao tuổi được báo cáo dao động từ 7-45,9% ở các quốc gia khác nhau.

Ngứa có thể có biểu hiện kèm theo hoặc không kèm theo tổn thương trên da.

Ngứa mãn tính có thể ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Nó có thể gây ra những tác động làm suy nhược, suy giảm giấc ngủ, có thể dẫn đến trầm cảm.

Hình 1: Dấu hiệu cánh bướm trên lưng của bệnh nhân bị ngứa mãn tính.

II. Phân loại

Phân loại theo lâm sàng của Diễn đàn nghiên cứu ngứa quốc tế (IFSI) chia ngứa thành ba nhóm:
Ngứa trên da có tổn thương nguyên phát (liên quan bệnh da liễu như viêm da cơ địa, vảy nến...).Ngứa trên da không tổn thương (có thể do bệnh hệ thống, thần kinh, hoặc tâm thần).
Ngứa kèm tổn thương thứ phát do cào gãi như bệnh sẩn ngứa mạn tính, lichen đơn mạn tính, lichen amyloidosis

Hình 2: Sẩn ngứa mạn tính ở người cao tuổi

Hình 3: Cách tiếp cận bệnh nhân ngứa mạn tính

Bảng 1: Các nguyên nhân phổ biến gây ngứa ở người cao tuổi:

III. Chẩn đoán

1. Bệnh sử

Ngứa (Pruritus)

• Ngày khởi phát, thời gian kéo dài. Vị trí ngứa (khi khởi phát, lan tỏa...)

• Đặc điểm: ví dụ ngứa thuần túy hoặc kèm cảm giác đau nhức, dị cảm thần kinh

• Mức độ ngứa

• Diễn tiến: dao động theo ngày đêm, ngứa liên tục hay từng cơn, ngứa tự cải thiện hay xuất hiện nặng dần

• Yếu tố khởi phát (ví dụ: nước, nhiệt độ...), yếu tố làm giảm (ví dụ: lạnh)

• Hành vi gãi khi ngứa

• Mối liên quan với bệnh lý nền, phẫu thuật, dùng thuốc, các yếu tố khác

• Điều trị trước đây có giảm ngứa hay không

• Bệnh nhân tự nhận định nguyên nhân

• Yếu tố tâm lý xã hội liên quan

• Ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống, rối loạn tâm thần, rối loạn giấc ngủ

2.Tiền sử

3. Xét nghiệm cận lâm sàng cơ bản ( khuyến cáo cho bệnh nhân ngứa không có tổn thương da nguyên phát)

Công thức máu
CRP hoặc máu lắng.
Định lượng sắt huyết thanh (áp dụng cho bệnh nhân thiếu máu)
Ure huyết thanh và creatinine huyết thanh
Chức năng gan (bilirubin toàn phần, bilirubin tự do, AST, ALT)
Đường huyết
Chức năng tuyến giáp (TSH, FT3, FT4)
Xét nghiệm phân tìm ký sinh trùng

IV. Điều trị

4.1. Mục tiêu điều trị ngứa mãn tính bao gồm:

1. Điều trị triệu chứng ngứa

2. Chẩn đoán và điều trị liên chuyên khoa bệnh lý nền gây ra

3. Điều trị các triệu chứng thứ phát của ngứa (điều trị da liễu, hỗ trợ giấc ngủ, điều trị tâm lý/tâm lý trị liệu phù hợp nếu có rối loạn tâm lý).

Hình 4: Các bước tiếp cận và điều trị ngứa mạn tính theo nguyên nhân ở người cao tuổi

Chú thích: TCS (corticosteroid tại chỗ), TCI (chất ức chế calcineurin tại chỗ)

Bảng 2: Các bước điều trị ngứa mạn tính chưa rõ nguyên nhân ở người cao tuổi

Điều trị đồng thời trong tất cả quá trình:

Chẩn đoán và điều trị bệnh lý nền.

Biện pháp điều trị chung.

Nếu có rối loạn giấc ngủ: kháng histamine H1 an thần, thuốc an thần, thuốc chống trầm cảm 3 vòng hoặc thuốc hướng thần.

Chăm sóc tâm thần, liệu pháp hành vi cho hành vi gãi.

Trong trường hợp tổn thương do gãi: sát khuẩn tại chỗ, corticosteroid tại chỗ.

4.2.1. Các phương pháp điều trị chung

4.2.1.1. Các biện pháp không dùng thuốc

Điều nên làm:

Sử dụng quần áo mềm, thoáng khí, ví dụ: cotton. Mặc nhiều lớp để tránh đổ mồ hôi.
Giữ nhiệt độ phòng mát vào ban đêm.
Dùng xà phòng nhẹ, không kiềm, không chứa hương liệu, sữa tắm hoặc dầu tắm có tác dụng dưỡng ẩm.
Dưỡng ẩm da hằng ngày, đặc biệt sau khi tắm hoặc rửa mặt.
Tắm nước ấm (không quá 20 phút), lau khô da nhẹ nhàng sau tắm.
Đắp khăn mát hoặc khăn ẩm.

Kỹ thuật thư giãn: Liệu pháp tự sinh (autogenic training), liệu pháp thư giãn, giáo dục tâm lý – xã hội.

Giáo dục: Chương trình huấn luyện giúp bệnh nhân đối phó với vòng xoắn ngứa – gãi – ngứa (itch-scratch-itch cycle).

Điều nên tránh:

Các yếu tố làm khô da như: khí hậu khô, phòng xông hơi, chất có cồn, chườm nóng, tắm rửa quá nhiều lần trong ngày và thời gian lâu.
Căng thẳng, kích thích tâm lý, cảm xúc tiêu cực.
Thức ăn, đồ uống rất nóng, cay, chứa cồn.
Tiếp xúc với các chất gây dị ứng và kích ứng (như hương liệu, chất bảo quản, chất hoạt động bề mặt).

4.2.1.2. Các lựa chọn dùng thuốc trong điều trị bệnh ngứa mãn tính.

Bảng 3: Các lựa chọn dùng thuốc trong điều trị bệnh ngứa mãn tính.

Chú thích: * Off-label use: Các chỉ định sử dụng thuốc không được cấp phép chính thức.

Tài liệu tham khảo:

1. Chung BY, Um JY, Kim JC, Kang SY, Park CW, Kim HO. Pathophysiology and Treatment of Pruritus in Elderly. Int J Mol Sci. 2020;22(1):174. Published 2020 Dec 26. doi:10.3390/ijms22010174

2. Reich, A., Ständer, S., & Szepietowski, J. C. (2011). Pruritus in the elderly. Clinics in Dermatology, 29(1), 15–23.

3. Weisshaar, E., Szepietowski, J. C., Dalgard, F. J., Garcovich, S., Gieler, U., Giménez-Arnau, A. M., … Ständer, S. (2019). European S2k Guideline on Chronic Pruritus. Acta Dermato-Venereologica, 99(5), 469–506.

4. Ständer S, Zeidler C, Augustin M, et al. S2k guideline: Diagnosis and treatment of chronic pruritus. J Dtsch Dermatol Ges. 2022;20(10):1387-1402. doi:10.1111/ddg.14830

Viết bài: BSCKII. Dương Thi Lan - Phó trưởng Khoa Khám bệnh, Bệnh viện Da liễu Trung ương

Đăng bài: Phòng Công tác xã hội

Tin khác

Lichen thành dải (Lichen Striatus)

Lichen thành dải (Lichen Striatus) là một bệnh da viêm lành tính, hiếm gặp. Bệnh đặc trưng bởi sự xuất hiện đột ngột của các sẩn nhỏ, màu hồng, đỏ hoặc màu da, liên kết lại với nhau tạo thành một dải hoặc một vệt dài. Tổn thương điển hình phân bố dọc theo các đường Blaschko, là những đường vô hình trên da được cho là đại diện cho sự di cư của tế bào trong quá trình phát triển phôi thai.

Mày đay áp lực chậm (Delayed Pressure Urticaria)

Viêm da quanh miệng (Perioral Dermatitis)

Viêm da quanh miệng là một tình trạng lành tính thường gặp nhất ở phụ nữ trẻ tuổi, trưởng thành, bao gồm các sẩn viêm nhỏ và mụn mủ hoặc dát màu hồng, có vảy quanh miệng. Mặc dù vùng quanh miệng là vùng phân bố phổ biến nhất, bệnh này cũng có thể ảnh hưởng đến da quanh mắt và quanh mũi.

U ống tuyến mồ hôi (Syringoma)

U ống tuyến mồ hôi là khối u lành tính có nguồn gốc từ phần phụ ở da. U ống tuyến mồ hôi biểu hiện sự biệt hóa ống dẫn đặc biệt phát sinh từ các tế bào ống dẫn mồ hôi, thường là eccrine.

Bớt Becker (Becker’s Nevus)

Bớt Becker được coi là một loại bớt thượng bì lành tính, khởi phát muộn. Các đặc điểm liên quan như phát triển quanh tuổi dậy thì, nam giới chiếm ưu thế, chứng rậm lông và tổn thương dạng mụn trứng cá gợi ý vai trò của androgen.

Bệnh Fox-Fordyce (Apocrine miliaria)

Bệnh Fox-Fordyce, được gọi là apocrine miliaria, là một rối loạn viêm da mãn tính hiếm gặp ảnh hưởng đến các tuyến apocrine, biểu hiện bằng các tổn thương sẩn ở các vùng như nách và hậu môn sinh dục. Được mô tả vào năm 1902 bởi George Henry Fox và John Addison Fordyce.

Bớt Ota và bớt Ito (Nevus of Ota and Ito)

Bớt Ota là một tổn thương sắc tố lành tính chủ yếu liên quan đến vùng phân bố của dây thần kinh sinh ba. Các nhánh thứ nhất và thứ hai của dây thần kinh sinh ba, cụ thể là nhánh mắt V1 và nhánh hàm trên V2 thường bị ảnh hưởng nhất. Có thể có tình trạng tăng sắc tố ở mắt liên quan. Bớt Ota còn được gọi là bệnh hắc tố ở da và mắt. Bớt Ito rất giống với bớt Ota ngoại trừ sự khác biệt về vị trí phân bố. Nó liên quan đến vị trí phân bố của các dây thần kinh bì cánh tay bên của vai và các dây thần kinh thượng đòn sau. Cả hai bệnh này đều có chung sinh lý bệnh học.

Bệnh da xuất huyết tăng sắc tố

Bệnh da xuất huyết tăng sắc tố (pigmented purpuric dermatoses - PPD) còn được gọi là viêm mao mạch (capillaritis), ban xuất huyết đơn giản (purpura simplex) hoặc ban xuất huyết viêm không có viêm mạch (inflammatory purpura without vasculitis). Đây là một nhóm các tổn thương da mạn tính, lành tính, đặc trưng bởi ban xuất huyết không sờ thấy và tăng sắc tố da, hay gặp ở chi dưới. Việc nhận biết các đặc điểm lâm sàng và mô bệnh học của bệnh da xuất huyết tăng sắc tố rất quan trọng để phân biệt với viêm mạch thực sự ở da và các bệnh lý khác có biểu hiện tương tự.